Dallali, Semira - Onbewoonbaar lichaam

Debuut

Amsterdam, Vassallucci, 2002, eerste druk

Gebonden. Gebroken wit boekbinderslinnen. Titel in zwart op de rug. Met stofomslag
14,5 x 22 cm.
111 Bladzijden

NIEUW. NIET GELEZEB

Semira Dallali (1964) woont en schrijft in Den Haag. Onbewoonbaar lichaam is haar debuut in de Nederlandse literatuur.
Onbewoonbaar lichaam is de aangrijpende reconstructie van een vrouw die, in een poging te ontsnappen aan een claustrofobische angst voor dood en geweld, de onmogelijke geschiedenis van haar lichaam onder ogen ziet. Naar aanleiding van een orakelende vrouw in een droom daalt ze af in de onderwereld van een half verdrongen verleden; ze loopt nog eenmaal de route door Amsterdam, de stad die ze had willen vergeten, maar die haar nog altijd in de ban houdt.
De wandeling is een louterend proces, waardoor ze de confrontatie met seksueel geweld in het verleden een nieuwe plaats in haar leven - en haar lichaam - kan geven. Een tweede droom houdt haar de spiegel voor van een vreemd Arabisch lichaam: dit brengt haar ertoe haar onbekende Tunesische familie in Zuid-Frankrijk op te sporen. Zo hoopt zij ten slotte in het reine te komen met haar in meerderlei opzicht ‘onbewoonbaar lichaam.’

Onbewoonbaar lichaam is een bijzonder boek. Poëtisch, maar tegelijk zeer indringend beschrijft Dallali hoe de persoonlijkheid — ‘ziel’ is misschien een beter woord — van een jonge vrouw in een extreem liefdeloze wereld bijna wordt vernietigd. Bijna, want aan het einde blijkt de wil om te leven toch sterker. ‘Ik triomfeerde en zong Italiaanse aria’s’, luidt het aan Dostojevski ontleende motto van het één na laatste hoofdstuk.
De ik-figuur mag natuurlijk nooit klakkeloos worden geïdentificeerd als de schrijver zelf. Maar in dit geval is er weinig ruimte voor twijfel. De hoofdpersoon van Onbewoonbaar lichaam is net als de schrijfster van gemengd Nederlands-Tunesische afkomst en heet Semira. ‘‘Het is voor een belangrijk deel autobiografisch’’, geeft Dallali toe, ‘‘maar ik heb het materiaal wel vervormd en verdicht. Het is expliciet niet bedoeld als een opstel over seksueel geweld of als ego-document en het is ook geen therapeutisch boek in de zin dat ik iets van me af heb willen schrijven. Ik heb bewust een literair boek willen maken rond het thema verkrachting. Ik denk dat dat nog niet eerder op deze manier is gedaan.’’
De schrijfster goot het verhaal in de literaire vorm van een wandeling. De ik-figuur, Semira Djerba, die sinds enige tijd in Den Haag woont, besluit terug te gaan naar Amsterdam om daar nog één keer ‘de grote ronde’ te lopen door het centrum van de stad. Het wordt een queeste, een soort Odyssee, op zoek naar (geblokkeerde) herinneringen. ‘Ergens in mijn geheugen moest een spoor van woorden zijn uitgelegd, dat het hele traject als met broodkruimels uitstippelt’, denkt ze.
Dallali: ‘‘Amsterdam is voor de hoofdpersoon het decor dat onlosmakelijk is verbonden met verwarring, angst en verdriet. Ze is er weggegaan, maar keert terug in de hoop dat herinneringen terugkomen’’.
Langzaam en schijnbaar onontkoombaar wordt via flash backs naar de ‘ondenkbare situatie’ toegewerkt. Onkies en ook onheilspellend zijn de ‘attenties’ van mannen, die de hoofdpersoon zich als kind al moet laten welgevallen. De dokter, de leraar, de opticiën — ze kunnen het niet nalaten bronstige opmerkingen te maken over haar exotische uiterlijk. Dallali: ‘‘Ze wordt telkens weer aangesproken op haar uiterlijk, waardoor ze haar eigen lichaam gaat haten. Zelfs haar moeder wijst haar om haar lichaam af. Het kind herinnert haar te veel aan de Tunesische vader, die haar in de steek heeft gelaten. Daardoor voelen het meisje en later de vrouw zich niet thuis in hun eigen lichaam. In een cruciale passage kijkt ze in de spiegel, op zoek naar haar verloren heelheid, haar verdwenen ongeschondenheid. Ze ziet het gezicht van een vreemde.’’
Het noodlot voltrekt zich in een Amsterdamse buitenwijk. De beklemmende passage is cursief gedrukt om te onderstrepen dat het om een scharnierpunt in het boek gaat. De pagina's zweten de doodsangst van het slachtoffer bijna uit. Onverdraaglijk is het moment waarop de hoofdpersoon, die zich al in macht van haar belager weet, een vrouw ziet met twee honden. Maar het ‘lichtpuntje aan de horizon’ blijkt onbereikbaar. "Die vrouw is authentiek", zegt Dallali. "Maar ze is tegelijk een verwijzing naar de grote aanranding uit de mythologie: de roof van Persephone door Hades. Die wordt gadegeslagen door de godin Hekate, die net als de vrouw honden bij zich heeft.’’
De ontreddering van de hoofdpersoon wordt totaal wanneer ‘de ondermijnende, schofterige’ gedachte zich aandient dat het allemaal haar eigen schuld is.
Dallali: ‘‘Het is de schaamte en de verwarring, waardoor zo'n gedachte ontstaat. Maar het is ook een echo van het blaming the victim-principe dat bij verkrachtingszaken vaak de kop opsteekt: ‘ze zal het er wel naar gemaakt hebben’. In de rechtspraak klinkt dat ook wel eens door.’’
Bij alle triestheid kent het boek toch ook zonniger momenten. Zo slaagt de hoofdpersoon erin in contact te komen met familie van haar inmiddels overleden vader in Marseille en dat schenkt voldoening. Ze gaat op weg naar Frankrijk en dan is het boek — jammer genoeg — opeens afgelopen. ‘‘Dat plotselinge einde maakt duidelijk dat de hoofdpersoon een fase in haar leven afsluit. Ze zet een volgende stap en die ligt buiten het boek’’, legt Dallali uit.

Kosten van verzending (Nederland: € 4,10; België: € 8,00) ten laste van koper