In birkenau haatte ik niemand

[Recensie] “Door ons dingen te herinneren waken we ervoor dat deze dingen nog eens gebeuren” schrijft paus Franciscus in het voorwoord van dit boek In Birkenau haatte ik niemand.
Het verhaal gaat over Lidia die als jongste kind één van de 7000 overlevenden is die door de Russen uit concentratiekamp Auschwitz-Birkenau wordt bevrijd. In korte zinnen wordt een scherp getekende impressie gegeven van het (over)leven in dit kamp dat misschien wel tot hét beeld van de Holocaust is geworden.
Bevroren ziel
Lidia is drie jaar wanneer zij met haar 22-jarige moeder wordt opgepakt. Ze zijn afkomstig uit Wit-Rusland. In dit boek zijn haar herinneringen aan de tijd in het concentratiekamp opgetekend. Een dunne maar afschrikwekkende draad vormt de onoverkomelijke grens met de vrijheid die daarachter wenkt: “de vrijheid is zo dichtbij, maar ook onbereikbaar” (p. 12). Het is bijzonder hoe een klein kind zich later deze jaren gevangenschap herinnert en typerende details kan vertellen. Ook is er steeds een verbinding met het heden en daarin wordt duidelijk dat het verleden nog altijd tot een actueel heden kan worden. Nog steeds worden mensen en kinderen vervolgd, zijn zij hun leven niet zeker omdat anderen over hun heersen of hen het leven in vrijheid niet gunnen.
Naast de aangrijpende beschrijving van de dagelijkse gang van zaken zijn de meer beschouwende passages zoals deze: “Ik denk vaak aan mijn ziel. Ik vergelijk hem met een ijsschots die aan het smelten is. In Birkenau heeft de kou alles bedekt – mijn emoties, gevoelens, woorden. Later heeft de vrieskou langzaam plaatsgemaakt voor andere seizoenen. Het weer werd steeds een beetje zachter en de temperatuur steeds wat hoger. En wat vroeger bedekt was, komt nu weer tevoorschijn” (p. 15). Deze passage verklaart de opmerkelijke titel van dit boek: de gevoelens van Lidia waren dood in Birkenau