Antiek rekenboek 'De vernieuwde cyfferinge' uit 1770, herzien door Jan van Dam. Een zeldzaam en waardevol historisch document van Willem Bartjens, met grondregels van de rekenkunst en praktische voorbeelden. Gedrukt in Amsterdam door Joannes Kannewet. Een collector's item met culturele
en taalkundige betekenis.

Dit boekje is een bijzonder historisch document uit de Nederlandse onderwijsgeschiedenis, en het feit dat je het origineel uit 1770 in bezit hebt, maakt het extra waardevol – niet alleen als zeldzaam artefact, maar ook door de culturele en taalkundige betekenis ervan. Ik leg het stap voor stap uit op basis van de titelpagina en de context van het werk.
Wat is dit boek precies?
De titel De Vernieuwde Cyfferinge van Mr. Willem Bartjens (oftewel “De vernieuwde cijfering van de heer Willem Bartjens”) verwijst naar een beroemd rekenboek, een standaard leerboek voor rekenkunde dat oorspronkelijk in 1604 werd geschreven door Willem Bartjens (1569–1638), een Amsterdamse en later Zwolse schoolmeester. Het boek behandelt de basisregels van de rekenkunst (zoals optellen, aftrekken, vermenigvuldigen, delen, breuken en boekhouden), met praktische voorbeelden voor dagelijks gebruik, handel en beroepen. Het was bedoeld voor leerlingen en “liefhebbers der konst” (liefhebbers van de kunst, oftewel de wetenschap van het rekenen).
Deze editie uit 1770 is een herziene en verbeterde versie:
• Hersteld, vermeerdert ende verbetert door Mr. Jan van Dam: Het originele werk van Bartjens werd na zijn dood talloze keren herdrukt, maar vaak met fouten of piraterij (roofdrukken). Om dit tegen te gaan, reviseerde Bartjens zelf al in 1636 een “vernieuwde” versie. Later, in de 18e eeuw, werd het verder aangepast door schoolmeesters zoals Jan van Dam, die het uitbreidde met meer voorbeelden en correcties.

Dit is geen gewoon rekenboekje; het was dé standaard voor rekenonderwijs in Nederland en de Lage Landen gedurende meer dan twee eeuwen (van 1604 tot 1839). Miljoenen kinderen leerden ermee rekenen, en het werd herdrukt in tientallen edities – inclusief roofdrukken die Bartjens zelf irriteerden. Het overleefde oorlogen, epidemieën en taalkundige veranderingen, en illustreert hoe rekenkunde een kernvaardigheid was in de bloeiende handelsrepubliek. In Zwolle (waar Bartjens werkte) wordt het nog steeds herdacht met evenementen zoals het “Groot Zwolsch Bartjens Rekendictee”.