Zeldzaam! Antiek bureau-boekenkast 1735 kabinet /secretaire

Uniek Louis XIV Nederlandse bureau-boekenkast met gespiegeld walnotenfineer van de hoogste kwaliteit. De bureau-boekenkast heeft een klassieke barokke kroonlijst met in het midden het imperiale spiegelmonogram van Tsarina Catharina de Grote (1729-1796) van Rusland. De deuren aan de voorzijde openen naar een reeks mooi gevormde laden; onder elke deur bevindt zich een kaarslade.

Het onderste gedeelte heeft een prachtig gefigureerd schrijfblad dat een oud schrijfgedeelte verbergt en een indrukwekkend interieur in trappenstructuur met schrijfput, én een ander uniek kenmerk van dit topbureau, namelijk het interieur van een maçonnieke tempel (een plaats voor privé-devotie, bijvoorbeeld een privé-altaar of kapel) achter de prospectdeur, die toegang geeft tot het ‘heilige der heiligen’; men vermoedt dat de wanden met spiegels zijn bekleed om het effect van de diagonaal zwart-wit geblokte vloer te versterken.

Onder een gefigureerde walnoten fries bevinden zich een paar uitschuifbare steunarmen boven drie lange, in grootte toenemende, golvende laden, voorzien van eigentijdse messing plaatgrepen. De bureau-boekenkast rust op voluutvormige poten. Het meubel straalt vakmanschap uit in constructie, detaillering en de keuze van fineer, en heeft een prachtige rijke kleur en patina behouden.

Zeer zeldzaam is het spiegelmonogram “EJ” en het maçonnieke interieur achter de prospectdeur. Dankzij deze unieke kenmerken staat dit bijna drie eeuwen oude museumstuk ver boven wat men normaal ziet van dit vroege tijdperk en zal het een fenomenale aanwinst zijn.

Conditie: In goede antieke staat en algeheel stevig; de messing sloten zijn allemaal origineel, de messing monturen zijn vervangen maar wel eigentijds. Het meubel toont gebruikssporen en ouderdomskenmerken passend bij de leeftijd, met enkele kleine goed uitgevoerde restauraties aan het fineer.

Historisch onderzoek
We hebben dit vroege 18e-eeuwse Nederlandse topbureau besproken met de meubelexperts van het Rijksmuseum Amsterdam en Paleis het Loo in Apeldoorn. Hun conclusie is dat dit bureau-boekenkast op bestelling moet zijn gemaakt en daardoor uniek is, waarschijnlijk als (huwelijks)geschenk; let op het kleine hartje onder het monogram. Gemaakt in Den Haag, destijds een van de belangrijkste politieke centra ter wereld. Zie hieronder voor onderzoek naar de meubelmaker en het monogram.

Herkomst: Nalatenschap van een voorname Nederlandse heer.
Historisch gezien moet dit unieke museumstuk worden gezien tegen de achtergrond van Tsarina Catharina de Grote van Rusland en haar ambassadeur bij de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden in 1735, de prins Boris Ivanovich Koerakin, bekend als “de vader van de Russische diplomatie”. Catharina de Grote, geboren in 1729, was de oudste dochter van een Pruisische prins en trouwde in 1745 met Peter, de neef van Tsarina Elisabeth, dochter van Tsaar Peter de Grote. Als bekeerling tot de Russisch-Orthodoxe Kerk ontving zij de naam Ekatarina ofwel Catharina/Jekaterina in het Russisch.

Filosofie en symboliek
In navolging van de 17e-eeuwse kunstkabinetten is de bureau-boekenkast in dit geval niet slechts een meubelstuk; het is een multifunctionele boekenkast die iemands religieuze of filosofische ideeën belichaamt, met een combinatie van status en – voor dagelijks gebruik – de spiegelkamer achter het kleine deurtje als heiligdom of als een entertainmentcentrum avant la lettre, om plezier te ervaren dat overeenkomt met filosofische reflectie. (Let wel: film, computers en televisie bestonden toen nog niet.)

Een pikant vermoeden?
Zou het, overziend het bovenstaande, niet verleidelijk zijn het spreekwoord “Verleidingen kruiden het leven” – te gebruiken om aan te nemen dat deze bureau-boekenkast ooit deel uitmaakte van het erotische kabinet van Tsarina Catharina de Grote, waar historici al decennialang naar op zoek zijn? Of komen we hiermee juist tot bewijs dat de Tsarina lid was van de vrouwelijke vrijmetselarij “De Mopshonden” (“The Mopses”), opgericht in de 18e eeuw als vrouwelijke tegenhanger van de mannelijke vrijmetselarij?

Vrijmetselarij en kabinetmaker
Prins Boris Koerakin (1676-1727) was een van de naaste medewerkers van Tsaar Peter de Grote, en tevens diens zwager door zijn huwelijk met een zus van Eudoxia. Hij werd ingewijd in de vrijmetselarij in Stockholm, Zweden, en sommige auteurs beweren dat hij de vrijmetselarij introduceerde aan het Russische hof in Moskou, vanwaar het zich snel verspreidde naar Sint-Petersburg. Vrijmetselaarsloges waren destijds ontmoetingsplaatsen voor rondreizende intellectuelen.

Op basis van de fenomenale en nauwkeurige uitwerking van het “Carnaval van sierlijke letters van het keizerlijke monogram” kan dit vroege 18e-eeuwse walnoten Nederlandse bureau-boekenkast worden toegeschreven aan de beroemde Nederlandse meubelmaker Matthijs Horrix (1735–1809), van Duitse afkomst; hij leverde aan hoven in heel Europa en werd snel toegelaten tot het gilde van Den Haag als meestermeubelmaker, als “de meest prominente vertegenwoordiger van het Franse meubelvakmanschap”.

Een kast met een ware geschiedenis waar we afstand van moeten doen. Bovenstaande gegevens zijn door de (oude) eigenaar uitgezocht.