Koningin Wilhelmina / schilderijen en tekeningen


Koningin Wilhelmina (1880-1962) was een getalenteerd kunstenares. Dankzij lessen van schilders als Albert Roelofs, Willem van Konijnenburg en Louis van Soest wist zij een professioneel niveau te bereiken. In 1932 werd zij dan ook uitgenodigd als werkend lid tot de Haagse kunstenaarsvereniging Pulchri Studio toe te treden. Wilhelmina schilderde en tekende vrijwel uitsluitend landschappen, op de Veluwe en in de duinen van Scheveningen, maar ook in Noorwegen, Zwitserland, Engeland en Schotland.


Na het overlijden van prins Bernhard in 2004 verlieten vrachtwagens volgestouwd met de inboedel van de laatste bewoners de bewaakte hekken van Paleis Soestdijk. Onder de vele kunstvoorwerpen die de kamers, zalen en gangen hadden getooid, bevonden zich schilderijen van de hand van koningin Wilhelmina. Haar dochter Juliana had ze persoonlijk geselecteerd uit de grote hoeveelheid werken, die na de dood van haar moeder op Het Loo (1962) achterbleven.


Koningin Welhelmina had namelijk in haar testament bepaald dat alle tekeningen en schilderijen die zij had gemaakt na haar dood vernietigd moesten worden, omdat zij de kwaliteit ervan niet goed genoeg vond en zij alleen herinnerd wilde worden om haar wijze van regeren. Aan deze wens is niet helemaal voldaan. Het grootste gedeelte van haar werk hangt achter slot en grendel op Paleis het Loo, waar zij na haar troonsafstand in de westelijke vleugel woonde. In de openbare vertrekken zijn maar twee werken van haar te zien; een pasteltekening van het Oude Loo en een schilderij van een Noorse fjord.


Koningin Wilhelmina was een verdienstelijk schilderes. Helaas wordt door het Koninklijk Huis een waas van geheimzinnigheid gelegd over haar werk. Tijdens het leven van de Koningin is haar werk een paar keer tentoongesteld. Ook zijn er schilderijen verkocht. Op paleis het Loo zijn ongeveer honderd schilderijen en tekeningen van haar hand opgeslagen.


Men zou verwachten dat Koningin Wilhelmina (1880 - 1962) ook tijdens haar leven niet meer met haar werk naar buiten is getreden en dat alleen diegenen die in haar nabije omgeving verkeerden, wisten dat ze tekende en schilderde. Maar in Eenzaam maar niet alleen uit 1959 beschrijft ze uitvoerig van wie ze les heeft gehad en waar ze heeft geschilderd. Ook heeft zij meerdere malen haar werk beschikbaar gesteld voor tentoonstellingen, waarvan de opbrengst voor een goed doel was bestemd. Voorzover bekend heeft ze een keer, in 1956, een origineel werk beschikbaar gesteld voor een veiling ten bate van het Nationaal Kankerfonds. Deze tekening van een Noorse fjord bracht Hfl. 300,- op.
Koningin Wilhelmina was een zeer gelovige vrouw en een groot liefhebber van de natuur. Omdat zij zich het meeste verbonden voelde met het hogere als ze buiten was, schilderde en tekende ze voornaelijk landschappen.


Haar eerste serieuze tekenlessen nam ze in 1919 bij Albert Roelofs (1877 - 1920). Tot die tijd schetste ze af en toe wat voor zichzelf, maar was niet tevreden over de resultaten. Van Roelofs heeft ze de basisprinzipes van het tekenen in de natuur geleerd. Omdat Roelofs en zij dezelfde bendaering van het kunstenaarschap hadden, ging er volgens haar tijdens deze lessen een nieuwe wereld voor haar open. Na de dood van Roelofs eind 1920 is zij les gaan nemen van Willem van Konijnenbur (1868 - 1943), over wie ze verteld dat hij een goede tekenaar was en dat ze van hem veel over composities heeft geleerd. Aan het eind van de dertiger jaren wilde ze echter uitsluitend landschappen gaan schilderen en is ze overgestapt naar Louis van Soest (1867 - 1948), die haar tot de Tweede Wereldoorlog les heeft gegeven.

Het spreekt voor zich dat in haar werk de invloed is te zien van haar leraren. Van een van hen, Arnold Gorter (1866 - 1933), heeft ze veel geleerd. Hoewel ze hem niet vermeldt in haar boek, is het bekend dat zij een nauwe band met Gorter had. Hij heeft gedurende een aantal jaren artistieke adviezen gegeven en is met haar in 1922 naar Noorwegen geweest, om haar bij te staan tijdens het schilderen.

Van alle landen waar Wilhelmina geweest is, had Noorwegen haar voorkeur. De afwisseling in het landschap en de overheersing van de natuur over de mens, maakte een diepe indruk op haar en dit komt in een groot aantal schilderijen en tekeningen tot uiting. Maar zij werkte ook graag in Frankrijk, Engeland, Zweden, Zwitserland en uiteraard in Nederland. Hier was ze vaak in en rondom het Loo actief. Ze had een schilderskamer op Huis ten Bosch, van waaruit ze de omgeving van Den Haag ging verkennen. Een andere favoriete plek was haar buitenhuis In den Ruygen Hoek, dat in de duinen bij Noordwijk lag en waar ze vaak 's zomers naar toe ging. Dit lag niet ver van de bollenvelden, waar ze ook vele schilderijen van heeft gemaakt.


Dat ze niet alleen landschappen als onderwerp nam, blijkt uit een serie tekeningen die ze in de Elzas heeft gemaakt, toen zij daar in 1931 met Prins Hendrik doorheen reisde. Op een foto uit 1953 zien we haar met haar schilderspullen op het dak van het Paleis op de Dam zitten werken aan een schilderij van het Amsterdamse stadsbeeld. Er komen wel eens huizen voor in het werk van Wilhelmina, maar de mens is, behalve in klein formaat, op een paar tekeningen, altijd afwezig.


Als kunstenares is Koningin Wilhelmina lid geweest van verschillende kunstenaars-verenigingen, zoals Pulchri Studio in Den Haag en de Vereniging van Beeldende Kunstenaars in Apeldoorn. Ze stond er dan altijd op dat ze als ieder ander werd behandeld en wilde geen erelid zijn. Als zodanig heeft zij in 1949 in Apeldoorn haar eigen tentoonstelling geopend, die gedurende twee jaar in de grote steden in Nederland te zien is geweest en waarmee ze geld wilde ophalen voor haar medekunstenaars.
Na haar troonsafstand heeft ze gezegd dat ze even kritisch beoordeeld wenste te worden als iedere andere kunstenaar. Enkele journalisten hebben het toen aangedurfd om een kritische kanttekening bij haar werk te plaatsen. In Trouw van 12 januari 1950 werd bijvoorbeeld gezegd dat haar tekeningen 'vlot en schilderkunstig' waren en dat in haar schilderijen de tekening en de compositie het sterkt punt vormden, maar 'in kleuren is niet altijd voldoende vibrering. De sneeuw in de winterlandschappen is teveel wit-blauw gebleven en niet coloristisch genoeg.'


Over het algemeen werd haar werk ook na 1948 altijd geprezen. Men had grote bewondering voor het feit dat deze gerespecteerde oud-vorstin ook artistieke talenten had. Een recensent zag zelfs een duidelijk verband tussen haar wijze van regeren en haar schilderijen. In het Algemeen Handelsblad van 3 maart 1951 merkt deze op dat haar voorkeur voor het in grote lijnen weergeven van een landschap en niet in 'lieflijke details' overeenkomt met haar stijl van regeren: 'Het zoeken naar de grote lijn, waar de kennis der details nuttig en nodig is tot op zekere hoogte.' Vlak na haar dood is er in het Haags Gemeentearchief nog een keer een expositie van haar werk gehouden. Naderhand is alles opgeslagen en sindsdien is er ook geen informatie meer over verstrekt door het Koninklijk Huisarchief.


Over het algemeen wordt er over Koningin Wilhelmina gezegd dat zij niet onverdienstelijk kon schilderen en tekenen.
Al had zij geen academische achtergrond, uit haar werk is wel op te maken dat zij goed les heeft gehad. Zelf was ze bijzonder kritisch over haar artistieke prestaties. Hopelijk krijgt het publiek eens de gelegenheid om daar een oordeel over te geven. Aldus Toon Wildeboer.


Titel: Koningin Wilhelmina / schilderijen en tekeningen
Auteur: ME Spliethoff, 
Waanders, Uitgeverij 2006, 
linnen gebonden met stofomslag, 
Omvang 240 pagina's 
Formaat  29.5 x 25 cm


Bieden
Excl. verzendkosten (4,95 euro met track & trace)