Jonathan Littel, De welwillenden, Gebonden

‘Frères humains, laat me u vertellen hoe het is gegaan.’ Op deze manier richt Max Aue, directeur van een
kantfabriek in het noorden van Frankrijk, zich tot de lezers, die hij bij zijn verhaal betrekt door hun voor te houden dat wat hij te vertellen heeft ook zijn lezers aangaat. De Welwillenden is een minutieus verslag van alles
wat hij tijdens de oorlog als ‘functionaris van de dood’ heeft meegemaakt aan het oostfront, in Polen, Hongarije, de Oekraïne, Rusland en Berlijn. De lezer maakt kennis met schuldigen die ook slachtoffer zijn, slachtoffers die ook schuld dragen, beulen die geen enkel schuldgevoel kennen. Max Aue schrijft om na te gaan ‘of hij nog iets kan voelen, of hij nog kan lijden’ na alles wat hij, als gezagsgetrouwe onderdaan, in opdracht van zijn land
heeft moeten doorstaan.
Ik heb werkelijk getwijfeld, of ik dit boek zou aanbevelen. Want laten we wél wezen: het voelt niet lekker een slordige 900 bladzijden te moeten dóórdringen in het verhaal van de genocide tijdens de tweede wereldoorlog. De roman heeft veel stof doen opwaaien, en dat is misschien al een vingerwijzing; want het verhaal raakt diep, slaat bijna wonden in de lezer. Littell slaagt erin de argeloze lezer zélf in de poel van de holocaust te doen stappen. Dat lukt hem door de lezer in het verhaal te duwen via de hoofdpersoon, die als schijnbare toeschouwer de horror meemaakt, en gaandeweg steeds meer wordt weggezogen in de drek van het beschrevene. En die hoofdpersoon, Aue, verwordt van toeschouwer tot opportunist, van opportunist tot dader. De lezer die de verhaallijn volgt, ontkomt er dan ook onwillekeurig niet aan: hij voelt zich bij tijd en wijle bijna medeplichtig aan wat wordt beschreven.
En dat is misschien wel het knapste aan deze roman. Want het verhaal raakt aan het grote thema van verantwoordelijkheid, óók de verantwoordelijkheid van de lezer. Soms maakt dat onpasselijk. En ook minder argeloos! Dus toch maar: ja, lezen dit boek!