De elite en de mythe / M.A.J.M. Matthijssen

De elite en de mythe. Een sociologische analyse van strijd om onderwijsverandering / M.A.J.M. Matthijssen. Sociologische monografieën. Deventer, Van Loghum Slaterus, 1986; 246 bladzijden. ISBN 9060017226. Nu hier te lande regelmatig polemische teksten verschijnen van voor- en tegenstanders van de onderwijsvernieuwing en men vanuit verschillende hoeken denkt aan een eenheidstype, is het zinvol dit boek aan een ruimer publiek voor te stellen. De schrijver benadert hier vanuit het historisch en sociaal gebeuren de weerstanden die vernieuwing in het onderwijs heeft opgeroepen, en die er nu nog zijn, en hieraan koppelt hij de slaagkansen van de huidige vernieuwing in het onderwijs. Hij onderzoekt de strijd om de middelbare school in de 19de eeuw en de strijd om de middenschool in de tweede helft van de 20ste eeuw in vier landen: Frankrijk, Duitsland, Groot-Brittannië en Nederland. Al in zijn vorig boek Klasse-Onderwijs (zelfde uitgever) toonde hij aan dat de opvattingen van dominante machtsgroepen doorslaggevend zijn bij de vormgeving en de functiebepaling van het onderwijsstelsel. Niettegenstaande de kritiek hierop gaat hij op de ingeslagen weg verder en stelt dat het onderwijs naar organisatie en inhoud de neerslag is van een dominante werkelijkheidsinterpretatie en dat dominante machtsgroepen erin slagen deze te doen aanvaarden ten koste van andere werkelijkheidsinterpretaties. Daarbij toont hij aan onder welke historische omstandigheden de geldende interpretatie wordt vervangen door een nieuwe en welke mechanismen werkzaam zijn om deze kentering te kunnen realiseren. Matthijsen bouwt zijn werk op rond een centraal concept, namelijk de dominante rationaliteit en bouwt deze in in het theoretisch kader van de kennissociologie. Vervolgens maakt hij de verbinding tussen deze dominante rationaliteit en het onderwijs. Dit alles bouwt hij in een historisch kader in met de strijd rond de middelbare school: een overgang van de technische rationaliteit naar de sociale rationaliteit. Doorheen dit alles toont de auteur zeer goed aan welke mechanismen deze evoluties bevorderen en tegenhouden, m.a.w. hoe conservatieve en progressieve krachten op elkaar inwerken en waarom. Hij maakt terecht duidelijk dat de maatschappelijke beïnvloeding in het onderwijs een beïnvloeding is van belangengroepen en machten, en dat in elke dominante rationaliteit verschillende factoren meespelen (in de technische rationaliteit speelt naast de economische sector, lees economisch-industriële belangen, ook het algemeen culturele een rol). De school veronderstelt een cultureel kapitaal (taal, omgangsvormen, kledij…) waarover bepaalde sociale groepen niet beschikken en waardoor voor hen de toegang tot de elites sterk wordt bemoeilijkt. In onze maatschappij valt het cultureel kapitaal dikwijls samen met het bezit van sociaal en financieel kapitaal en hiermee zijn we rond. Volgens de auteur zal dit wel grondig veranderen naargelang de sociale rationaliteit meer dominantie krijgt. De verdiensten van dit boek zijn dat het duidelijk en wetenschappelijk aantoont welke krachten onderwijsvernieuwing tegenhouden of bevorderen, en zich niet bezondigt aan een emotionele stellingname.