lijden

INLEIDING: DE BEIDE VRAGEN
In mijn onrust zwerf ik kreunend rond, vanwege het geschreeuw
van de vijand, vanwege de kwelling van de goddeloze; mijn
hart krimpt in mijn binnenste ineen, verschrikkingen des doods
zjn op mij gevallen, vrees en beving komen over mij, schrik
overstelpt mij.
Psalm 55 : 3-6
Persoonlijke ervaringen, zoals hier worden genoemd, worden
nog steeds opgedaan, vragen die men noch beantwoorden noch
negeren kan, nog steeds gesteld. Waarom moeten wij lijden?
Is het mogelijk, aan de pijn een zin te geven? Kan men, moet
men uit lijden leren, zoals de antieke en de joods-christelijke
traditie aanbevelen? Is lijden een van de waarden die in onze
kultuur verloochend worden? Is de afscherming tegen het lij-
den elke prijs waard? Moet men zichzelf en anderen toewen-
sen een pijnloos leven te leiden? Een leven dat harmonisch in
een pijnloze dood wegsterft? Is het mogelijk de diverse vormen
van pijn in een levenslang leerproces te integreren? En hoe
onderscheidt een lijden, dat blind en doof maakt, dat ons
verminkt achterlaat, Zich van een lijden, dat voor onS produk-
tief wordt?
Ik ga uit van de vooronderstelling, dat het opheffen van de
toestanden, waarin mensen door gebrek en overheersing tot
lijden gedwongen worden, het enig menselijk denkbare doel is.
De 'kategorische imperatief, alle verhoudingen omver te wer-
pen, waarin de mens een vernederd, een geknecht, een ver-
laten, een verachtelijk wezen is', staat dank zij Karl Marx,
niet meer als eis ter diskussie. Het gesprek met de traditionele
christelijke theologie van het lijden, dat hier onder de titel
'Kritiek van het christelijk masochisme' gevoerd wordt, is een
achterhoedegevecht, dat stellig noodzakelijk is; ten eerste van-
wege de nog voortdurende maatschappelijke invloeden van de
christelijke perverteringen van de liefde, vervolgens ook om
het mogelijk te maken dat een kritische theologie, die vaak
ook daar, waar zij haar sadomasochisme niet meer artikuleert,
in de ban van zijn denkschema's blijft steken, zichzelf bevrijdt.
Ook het zwijgen over het lijden kan voortkomen uit de traditie
van het theologisch sadisme, waarin een mens verachtelijk is.
De tegenwoordige vraag lijkt me niet die naar de noodzaak en
mogelijkheid van het afschaffen van de ellende te zijn, maar
die naar de subjekten van dit proces.
Wie werkt aan het Op-